M.C. Escher: Ένας καλλιτέχνης των μαθηματικών

Δεν είναι λίγες οι φορές που κάποιος ζωγράφος προσπάθησε να αναπαραστήσει κάποιες μαθηματικές ιδέες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων καλλιτεχνών που επηρέασαν βαθύτατα την εποχή τους είναι ο Da Vinci της Αναγέννησης, o σουρεαλιστής Dali, και o κυβιστής Picasso. Ο καθένας τους σε κάποιο βαθμό χρησιμοποίησε σκόπιμα ή άθελα του κάποιες μαθηματικές ιδέες όπως ο λόγος της χρυσής τομής, ο τετραδιάστατος χωροχρόνος και οι μη ευκλείδειες γεωμετρίες.  

 

Δεν θα πρέπει, όμως, κανείς να παραλείψει από τον κατάλογο των ανθρώπων που συνδύασαν τις εικαστικές τέχνες με τα μαθηματικά τον Vassarely (πρόδρομος της Οπ Αρτ) ή του επίσης σουρεαλιστή Magritte.

 

Αν και πολλά από τα έργα των παραπάνω καλλιτεχνών είναι συνδυασμένα με τα μαθηματικά είναι δύσκολο να θεωρήσουμε ότι κάποιος από αυτούς συνειδητά και κατ' επανάληψη ενσωμάτωνε στοιχεία μαθηματικών στα έργα του, κάτι που φαίνεται να έκανε ο Ολλανδός Maurits Cornelis Escher. 

 

Ο Escher γεννήθηκε το 1898 και πέθανε το 1972. Κατά τη διάρκεια της ζωής του έζησε σε διάφορες χώρες της δυτικής Ευρώπης (Ιταλία, Ελβετία, Ολλανδία). Σημείο αναφοράς για την εξέλιξη του ως καλλιτέχνη αποτέλεσε η επίσκεψη του στο παλάτι της Αλάμπρα στη Γρανάδα της Ισπανίας, το οποίο οι Μαυριτανοί κατακτητές φρόντισαν να διακοσμήσουν με πανέμορφα καλλιτεχνήματα χρησιμοποιώντας και τις 17 δυνατές συμμετρίες. Τα έργα του Escher είναι κυρίως χαρακτικά (λιθογραφίες, ξυλοτυπίες, χαλκογραφίες)

 

Το σύνολο του έργου του ουσιαστικά ακροβατεί ανάμεσα στον φανταστικό και τον πραγματικό κόσμο. Η σύνδεση των δύο αυτών κόσμων γίνεται με περίτεχνη χρήση των μαθηματικών ιδεών. Αναπαριστώνται με μοναδικό τρόπο έννοιες της συμμμετρίας, οι μη ευκλείδειες γεωμετρίες, ο χωροχρόνος, τα θεωρήματα της μη πληρότητας του Godel, η προβολική γεωμετρία, το τρίγωνο Penrose, η έννοια της αυτοαναφοράς, τοπολογικές έννοιες κ.α.. 

 

Μία από τις κεντρικές του ιδέες υπήρξε η κανονική διαίρεση του επιπέδου (η κάλυψη του επιπέδου με ίδιο μοτίβο που επαναλαμβάνεται διαρκώς χωρίς να μένουν κενά) που οδήγησε στις περίφημες πλακοστρώσεις του. Σημείο αναφοράς σ' αυτήν την κατηγορία των έργων του αποτελεί η "Μεταμόρφωση ΙΙΙ". Στο έργο αυτό παριστάνεται με περίσσεια μαεστρία ο κύκλος της ζωής και εμμέσως περιγράφεται η δαρβινική θεωρία της εξέλιξης.

 

Σε μία άλλη κατηγορία έργων του ο Escher προσεγγίζει το αδύνατο και το κάνει να φαίνεται πραγματοποιήσιμο. Οι αδύνατες κατασκευές του ξεγελούν το ανθρώπινο μάτι και αδημονούν να μας φιλοξενήσουν σε έναν κόσμο όπου όλα είναι δυνατά να συμβούν.

Τέλος, θα ήταν παράλειψη να μην επισημάνουμε ότι ο Escher υπήρξε ένας καλλιτέχνης με έντονες φιλοσοφικές ανησυχίες. Στα έργα του ο θεατής παρατηρεί τη συνεχή εναλλαγή έμψυχου και άψυχου, αλλά και την μετατροπή της μιας μορφής ζωής σε άλλη (τα ψάρια γίνονται πουλια, τα πουλιά μετατρέπονται σε χωράφια κ.τ.λ.). Αποκορύφωμα όλων αυτών είναι το "Μάτι" ένα έργο στο οποίο ο θεατής αντικρύζει στην κόρη του ματιού τον θάνατο, ένα έργο που σοκάρει, αλλά ταυτόχρονα προβληματίζει.

 

 Σε μία πολύ ενδιαφέρουσα διάλεξη στο μουσείο Ηρακλειδών ο Τεύκρος Μιχαηλίδης παρουσίασε τη ζωή και το έργο του διάσημου χαράκτη-γραφίστα μέσα από τη σκοπιά ενός μαθηματικού.

 

 

Blod | Μιχαηλίδης Τεύκρος | M.C. Escher: μαθηματικός χωρίς να το ξέρει