Ο καθηγητής Φιλοσοφίας Ρ. Μαρκ Σένσμπουρι μάς ξεναγεί στον λαβυρινθώδη, προκλητικό όσο και γοητευτικά αινιγματικό κόσμο των παραδόξων. Εξηγεί ότι συνδυάζουν τη διασκέδαση με την απαιτητική πνευματική άσκηση, την έρευνα με τη γόνιμη αντιπαράθεση.
Παράδοξα.Θεωρίες που αφορούν τη Λογική, τον Χώρο, τον Χρόνο, τα Μαθηματικά και την Φιλοσοφία. Εκδόσεις Κέδρος 2010 (296σελ)
Ο Ρ. Σένσμπουρι (R. Μark Sainsbury) είναι ένας... «χθεσινός». Χθεσινός διότι γεννήθηκε καταμεσής του Β Παγκοσμίου Πολέμου (το 1943), χθεσινός γιατί επί μισόν αιώνα δίδασκε Φιλοσοφική Λογική και Φιλοσοφία της Γλώσσας στο Κing΄s College του Λονδίνου, χθεσινός γιατί επιμένει ότι μπορούμε να ανοίγουμε δρόμους προς το αύριο μελετώντας αινίγματα του χθες. «Χθεσινό» είναι και το μόλις εκδοθέν στην Ελλάδα βιβλίο του «Παράδοξα», υπό την έννοια ότι πρωτοεκδόθηκε στην Αγγλία το 1988 και επανεκδόθηκε (διορθωμένο) το 1995.
Σε μια πρώτη ματιά η ελληνική έκδοση των «Παραδόξων» είναι ένα... τέρας κομψότητας και αρμονίας: Τέλειες διαστάσεις για διάβασμα όπου δει, ιδανικό πάχος και βάρος για τη «χειραγωγία» του, ολόσωστη επιλογή τύπου και μεγέθους γραμματοσειράς για ανάγνωση από «χθεσινούς» ακόμη και χωρίς γυαλιά, πλήρης βιβλιογραφία και ευρετήριο στο τέλος του, άψογη μετάφραση. Η «συσκευασία» λοιπόν επέτυχε μετ΄ επαίνων. Με το περιεχόμενο, τι γίνεται;
Το επί τροχάδην διάβασμα των περιεχομένων πείθει τον αναγνώστη ότι θα χορτάσει με σπαζοκεφαλιές που ταλανίζουν τους ανθρώπους από τα χρόνια που... άρχισαν να σκέφτονται και κάτι πέρα από το φαγητό: Ξεκινάει με τα παράδοξα του Ζήνωνος, περνάει στο «παράδοξο του σωρού», πηδάει στο «δίλημμα του φυλακισμένου», ζυγιάζει τη «λογική πίστη», κοσκινίζει το περίφημο «παράδοξο του ψεύτη», μιλάει για τα «αποδεκτά παράδοξα» και τελειώνει με δύο παραρτήματα για πρόσθετα παράδοξα. Μπόλικο υλικό για ένα «μικρό» βιβλίο, που προδιαθέτει ότι απευθύνεται σε «μικρούς» αναγνώστες που θέλουν υλικό για «μεγάλες πλάκες». Οποία πλάνη...
Οποιος διαβάσει ως το τέλος του αυ τό το βιβλίο θα διαπιστώσει ότι ο ηλικιωμένος βρετανός μελετητής του Αριστοτέλη, του Ράσελ και του Φρέγκε τού έχει κάνει μια μεγάλη χάρη: Τον έχει εισαγάγει- ανώδυνα και φιλικά- στα ανώτερα μονοπάτια του νου. Διότι, απλά ειπωμένο, το βιβλίο αυτό είναι μια ουσιαστική αλλά και σύγχρονη εισαγωγή στον «πειραματικό κόσμο της φιλοσοφικής σκέψης». Είναι ουσιαστική και σύγχρονη διότι, αφενός, το ανάπτυγμα των «σπαζοκεφαλιών» που παραθέτει ρίχνει φως σε όλο το εύρος των φιλοσοφικών αναζητήσεων του δυτικού πολιτισμού και, αφετέρου, το κάνει με έναν πρωτόγνωρο «διαδραστικό» τρόπο: Ανάμεσα στις πάμπολλες υποσημειώσεις των σελίδων του, ξεφυτρώνουν πολλές που είναι ερωτήματα προς τον αναγνώστη, χωρίς απάντηση! Ναι, ο σχεδόν εβδομηκονταετής κ. Σένσμπουρι «παίζει» με τον αναγνώστη, τον «προβοκάρει» να σκεφτεί, τον εξωθεί να πετάξει ψηλότερα με τα δικά του φτερά. Και τον εισάγει στον «πειραματισμό της Φιλοσοφίας», πιστός στο ρηθέν υπό του Μπέρτραντ Ράσελ από το 1905, ότι «μια λογική θεωρία μπορεί να δοκιμαστεί από την ικανότητά της να επιλύει σπαζοκεφαλιές (...) καθ΄ ότι αυτές είναι για τη λογική ό,τι και τα πειράματα για τις φυσικές επιστήμες».
Για το διάβασμα αυτού του βιβλίου δεν χρειάζονται μαθηματικές γνώσεις περισσότερες από την κατανόηση των ακολουθιών. Θα έλεγα λοιπόν ότι είναι αναγνώσιμο από κάθε ηλικία και επίπεδο μετά τη Γ' Γυμνασίου. Ωστόσο διαβλέπω και ένα «ειδικό κοινό» στο οποίο κατά προτεραιότητα στοχεύει ο Σένσμπουρι με το «Παράδοξα»: Στοχεύει σε όσους οραματίζονται να διαχειριστούν τα κοινά του 21ου αιώνα, τους πολιτικούς ηγέτες τού αύριο! Το υπογράφω αυτό όχι μόνο γιατί η ανάγνωση του βιβλίου οξύνει την κριτική σκέψη και συμφιλιώνει με την «κβαντική ασάφεια» της αλήθειας αλλά και λόγω της επικαιρότητας ενός άλλου «παραδόξου»: Εδώ και μία δεκαετία είναι έντονη η μεταστροφή όλων μας σε μια παλινδρόμηση προς αξίες του παρελθόντος.
Είναι η φυσική αντίδραση της συναισθηματικής νοημοσύνης μας, σε εποχές όπου τα όνειρα έχουν στομώσει. Αλλά αυτή η απελπισμένη επιστροφή στις ρίζες- ακόμη και σε μυθοπλασίες- αφήνει περιθώριο για αμυντική αγκύλωση σε ιδεοληψίες εθνικισμού, ρατσισμού, φασισμού... κάθε υφής και απόχρωσης. Τα «Παράδοξα» προσφέρουν ακριβώς την πνευματική άσκηση που εκγυμνάζει τον νεανικό νου ώστε να καταλαβαίνει πότε το πισωγύρισμα δίνει διέξοδο και πότε οδηγεί σε αδιέξοδο! Πολύτιμο λοιπόν αυτό το βιβλίο και μάλλον η καλύτερη σπαζοκεφαλιά που μπορείτε να δωρίσετε σε έναν φοιτητή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου