Το χρονικό του χρόνου - Πως οι άνθρωποι μέτρησαν το χρόνο

από την Γεωργία Τσιώρου

Το αν υπάρχει πραγματικά ο χρόνος ή όχι είναι ένα καθαρά φιλοσοφικό ερώτημα. Γεγονός, όμως, είναι ότι από αρχαιοτάτων χρόνων ο άνθρωπος προσπάθησε να τον ορίσει.

Η πρώτη διαίρεση του χρόνου που έγινε απο τον ανθρωπο ήταν η ημέρα και η νύχτα, αλλά βαθμιαία άρχισε να διαιρεί πρώτα την ημέρα και αργότερα τη νύχτα, χρησιμοποιώντας τη θέση των σκιών κατά την ώρα της ηλιοφάνειας και κατά τη διάρκεια της νύχτας την θέση των διάφανων αστέρων. Οι γνώσεις αυτές οδήγησαν στην κατασκευή του ηλιακού ρολογιού. Πολύ αργότερα διαιρέθηκε η νύχτα χρησιμοποιώντας ως δείκτες τους αστερισμούς και συγκεκριμένα τον αστερισμό της Μεγάλης Άρκτου.

Καθώς όμως η ζωή του ανθρώπου με το πέρασμα του χρόνου γινόταν πολυπλοκότερη, είχε ανάγκη από ακριβέστερες μεθόδους για τον καθορισμό του χρόνου και θα επιτύγχανε το στόχο του παίρνοντας ορισμένα κεριά, λυχνίες και σχοινιά τα οποία καίγονταν με σταθερή ταχύτητα, καθιστώντας έτσι δυνατή την εφεύρεση ίσων περίπου χρονικών διαστημάτων. Το στάξιμο του ύδατος με σταθερό ρυθμό χρησιμοποιήθηκε για να ευρεθεί ο παρερχόμενος χρόνος που θα άλλαζε τη στάθμη του κενού ή πλήρη δοχείου όπου η αρχή αυτή χρησιμοποιήθηκε στην πρώτη μηχανική συσκευή, την κλεψύδρα. Εξελιγμένα δείγματα από αυτήν περιγράφονται ήδη από το 135π.Χ. Μαζί με την πρόοδο της εμφυσήσεως της ναύλου, εφευρέθηκε το αμμωτό για τη μέτρηση βραχέων χρονικών διαστημάτων.

Ο οδοντωτός τροχός, που κατέστησε δυνατή την επινόηση των σύγχρονων τύπων ρολογιών, ανακαλύφθηκε από τον Αρχιμήδη. Το βασικό χρονομετρικό όργανο όμως από την αρχαιότητα έως τον 16ο αιώνα ήταν το ηλιακό ρολόι, διαφόρων τύπων, που έδειχνε την ώρα με τη βοήθεια της σκιάς που δημιουργούσε ο ήλιος.Σταθμό στην «τεχνολογία» της χρονομέτρησης αποτέλεσε η κατασκευή του αστρολάβου, με τον οποίο προσδιοριζόταν η ώρα με ακρίβεια λεπτού. Μόλις τον 13ο αιώνα μ.Χ. επινοήθηκαν τα μηχανικά και ακολούθησαν τα ρολόγια με εκκρεμές.

Από το 17ο αιώνα άρχισε η καταλυτική επίδραση του χρόνου στις δραστηριότητες των δυτικών κοινωνιών. Όμως κάθε τόπος είχε ρυθμίσει ξεχωριστά την ώρα του και υπήρχε πρόβλημα για τους ναυτικούς, αφού ο καθένας χρησιμοποιούσε το μεσημβρινό του λιμανιού του για τον προσδιορισμό της θέσης του στους ωκεανούς που ταξίδευε.

Σε μια διεθνή σύσκεψη που έγινε το 1884 στην αμερικανική πρωτεύουσα, η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ ζήτησαν να υιοθετηθεί απ' όλες τις χώρες ως πρωτεύων μεσημβρινός αυτός του Γκρήνουιτς, όπου λειτουργούσε το βασιλικό αστεροσκοπείο της Αγγλίας. Πριν απ' αυτό είχαν ήδη προταθεί η Ιερουσαλήμ και η μεγάλη πυραμίδα της Αιγύπτου.

Τις επόμενες δεκαετίες ακολούθησαν αρκετές ακόμα βελτιώσεις: οι ΗΠΑ χωρίστηκαν σε χρονικές ζώνες το 1883, ολόκληρος ο κόσμος το 1884, και το 1915 καθιερώθηκε για πρώτη φορά διαφορετική ώρα για τους μήνες του χειμώνα. Ο χρόνος άρχισε να σφίγγει όλο και πιο δυνατά τη ζωή των ανθρώπων - και τα χέρια τους επίσης - από την ημέρα που εμφανίστηκαν τα ρολόγια χειρός...