Το μέλλον των Καλλιτεχνικών Σχολείων

από τον Κώστα Αγγελόπουλο

Δημόσια Καλλιτεχνικά Σχολεία, Γυμνάσια και Λύκεια, υπάρχουν στις περισσότερες προηγμένες χώρες।Πριν δέκα περίπου χρόνια επισκέφτηκα ένα από αυτά στη Νέα Υόρκη και ενημερώθηκα για την λειτουργία, τους χώρους, τον εξοπλισμό, τις μεθόδους διδασκαλίας του.To κτήριό του ήταν ένας ουρανοξύστης, ανάμεσα στους άλλους ουρανοξύστες, οι εγκαταστάσεις και τα εργαστήριά του ήταν εξαιρετικά, το θέατρό του ήταν τεράστιο, υπήρχαν αίθουσες συναυλιών και πολυάριθμα στούντιο για ατομική μελέτη μουσικής, άρτια εξοπλισμένες και άνετες αίθουσες χορού κ.ά. Παρείχε δε δημόσια και δωρεάν παιδεία. Επισκέφτηκα και σχολεία γενικής παιδείας, και στην Αμερική, και σε άλλες χώρες, όπου για τα Εικαστικά υπήρχαν πάντα ιδιαίτερες αίθουσες - εργαστήρια.

Το κάθε ευνομούμενο κράτος που θέλει να υπηρετεί μια κοινωνική πολιτική, παράλληλα με την Αισθητική Αγωγή που πρέπει να προσφέρει σε όλες τις βαθμίδες και σε όλα τα σχολεία γενικής παιδείας, οφείλει να προσφέρει δυνατότητες σε εκείνα τα παιδιά που έχουν ιδιαίτερες κλίσεις, ταλέντα και ενδιαφέροντα για τις Καλές Τέχνες μέσα από το σύστημα της δημόσιας εκπαίδευσης, και όχι να τα προσανατολίζει αποκλειστικά στην ιδιωτική παιδεία ή παραπαιδεία. Αυτό δεν έρχεται σε αντίθεση με τη γενική αρχή που πρεσβεύουμε όλοι μας, δηλαδή την ενιαία παιδεία για όλους. Ενιαία παιδεία όμως δε σημαίνει ομοιόμορφη παιδεία.

Τα Καλλιτεχνικά Σχολεία στην Ελλάδα, όπως και τα αντίστοιχα Μουσικά, χαρακτηρίζονται από ορισμένους φορείς ως σχολεία «ελιτίστικα». Αυτό είναι πέρα για πέρα λαθεμένο. Τα σχολεία αυτά έχουν πραγματικά λαϊκό χαρακτήρα, που μπορεί εύκολα κανείς να διαπιστώσει από τα επαγγέλματα των γονιών των μαθητών. Οι γονείς που έχουν οικονομική άνεση συχνά στρέφονται στην ιδιωτική παιδεία. Χαρακτηρίζονται ακόμα ότι εξειδικεύουν, ενώ σ΄ αυτές τις ηλικίες θα πρέπει να προσφέρεται γενική παιδεία. Και αυτό είναι λαθεμένο.

Τα Καλλιτεχνικά Σχολεία ακολουθούν το πλήρες πρόγραμμα των γενικών σχολείων και οι μαθητές τους αποκτούν τις ίδιες ακριβώς γνώσεις και δεξιότητες, και τις ίδιες δυνατότητες για πρόσβαση στην οποιαδήποτε σχολή τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, όπως ακριβώς όλα τα άλλα ελληνόπουλα. Τους προσφέρονται επιπλέον δυο - τρεις ώρες ενασχόληση με την Τέχνη κάθε μέρα. Αυτό δεν είναι εξειδίκευση, αυτό είναι καλλιέργεια των ιδιαιτέρων ενδιαφερόντων τους. Εξειδίκευση σημαίνει, σ΄ ένα σχολικό πρόγραμμα π.χ. 35 ωρών να αφαιρείται το 30 με 50% από τα μαθήματα γενικής παιδείας και να αντικαθίσταται από συγκεκριμένα μαθήματα ειδικότητας. Το αντίθετο όμως συμβαίνει στα Καλλιτεχνικά Σχολεία.

Ακούσαμε στο όνομα της δήθεν ενιαίας παιδείας το αντεπιχείρημα «δηλαδή θέλετε να υπάρχουν και σχολεία Μαθηματικά, σχολεία Φυσικά, σχολεία για κάθε επιστήμη;». Αυτό δείχνει ότι δεν έχουν καταλάβει ότι οι Καλές Τέχνες διαφέρουν από τις Επιστήμες. Η Τέχνη συνόδευε τον άνθρωπο από την προϊστορία, και θα συνεχίσει να συνοδεύει τις εκδηλώσεις του στο παρόν και στο μέλλον, είτε τη στηρίζουν οι κυβερνήσεις, είτε όχι. Το ταλέντο εκδηλώνεται από νωρίς και η απόκτηση της δεξιοτεχνίας είναι απαραίτητη να γίνεται από τις μικρές ηλικίες, π.χ. στον κλασσικό χορό αν δεν πλάσεις το σώμα σου από μικρή ηλικία δεν μπορείς να έχεις απαιτήσεις επιδόσεων σε αυτήν την τέχνη. Δεν μπορείς να χορεύεις κλασσικό χορό επιπέδου εάν ξεκινήσεις στα 18 σου χρόνια. Αυτά όλα είναι αυτονόητα για τους ανθρώπους της τέχνης, αλλά δεν είναι αυτονόητα για τους ανθρώπους που η κουλτούρα τους περιορίζεται σε εξωκαλλιτεχνικά και μόνο ενδιαφέροντα.

Τα Καλλιτεχνικά σχολεία εδώ στην Ελλάδα έχουν ένα βαρύ πρόγραμμα 45 ωρών την εβδομάδα, 15 περίπου ώρες παραπάνω από τα σχολεία γενικής παιδείας, ενώ στα αντίστοιχα σχολεία της Αγγλίας (Γυμνάσια) το ωράριό τους είναι 25 ώρες την εβδομάδα γενικά και καλλιτεχνικά μαθήματα, και οι επιδόσεις των μαθητών τους είναι διαπιστωμένα άριστες. Γι' αυτό μελετάμε και εδώ να προταθεί η μείωση του ωραρίου των Καλλιτεχνικών Σχολείων, χωρίς να χαθεί ο χαρακτήρας τους. Στην Ελλάδα έχουμε έναν ελάχιστο αριθμό τριών μόνο σχολείων, και ο αριθμός αυτός πρέπει να αυξηθεί για να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της ιδιαίτερης Αισθητικής Αγωγής, παράλληλα με τη διατήρηση και την αύξηση των ωρών της Αισθητικής Αγωγής σε όλα τα σχολεία γενικής παιδείας, και ιδιαίτερα σε Ολοήμερα και διευρυμένου ωραρίου. Για όλα αυτά όμως πρέπει να υπάρχει πολιτική βούληση και πρωτοβουλία. Προς το παρόν όμως το θέμα αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό από την πολιτική ηγεσία.

Τα Καλλιτεχνικά Σχολεία στην Ελλάδα ιστορικά ιδρύθηκαν πριν από επτά χρόνια χάρη στην πρωτοβουλία και το πολιτικό θάρρος του τότε Ειδικού Γραμματέα της Διεύθυνσης Σπουδών, Επιμόρφωσης και Καινοτομιών του υπουργείου Παιδείας, ο οποίος υιοθέτησε και υλοποίησε την πρόταση και τη μελέτη του γράφοντος παρά και ενάντια στην αδιαφορία ή τη γενικότερη αντίθεση. Ο προγραμματισμός ήταν να ιδρύονται τρία κάθε χρόνο, αλλά αυτό δεν επετεύχθη. Από τότε πολλοί βοήθησαν και στήριξαν αυτά τα σχολεία που συνεχίζουν να παρουσιάζουν, παρ' όλες τις ελλείψεις τους, ένα εξαιρετικό έργο. Στις πολύ δύσκολες σημερινές οικονομικές συνθήκες τα Καλλιτεχνικά Σχολεία χαρακτηρίστηκαν από ορισμένους ως «σχολεία πολυτελείας», καθώς προσφέρουν δωρεάν σίτιση, δωρεάν μεταφορά των μαθητών και στο εκπαιδευτικό προσωπικό εργάζονται επιπλέον ωρομίσθιοι καλλιτεχνικών ειδικοτήτων. Να θυμηθούμε ότι το ποσοστό του ΑΕΠ που διατίθεται για την Παιδεία είναι από τα μικρότερα στην Ευρώπη, και από αυτό ακόμα λιγότερο πηγαίνει στον Πολιτισμό.

Ο Πολιτισμός δεν είναι πολυτέλεια. Οι υποτιθέμενες επιπλέον δαπάνες αυτών των σχολείων είναι αστείες μπροστά στην προσφορά τους, και είναι οι ελάχιστες από αυτές που οφείλει να κάνει κάθε κυβέρνηση για την καλλιτεχνική παιδεία. Στα Καλλιτεχνικά Σχολεία έχουμε πετύχει απόλυτα το βασικό στόχο της εκπαίδευσης: τα ευτυχισμένα και δημιουργικά παιδιά. Τα Καλλιτεχνικά Σχολεία είναι τα σχολεία που τα παιδιά νιώθουν σαν στο σπίτι τους, που τα αγαπάνε, νιώθουν ότι ανήκουν και εντάσσονται σε μια ομάδα με τα ίδια ενδιαφέροντα και τα ίδια όνειρα. Αυτά τα σχολεία δίνουν ιδανικά και στόχους στους μαθητές τους και αποφεύγονται με τον καλύτερο τρόπο οι σκόπελοι της εφηβείας. Εγώ εμπιστεύτηκα στο Καλλιτεχνικό Σχολείο το γιο μου που φοιτά στην Α΄ Γυμνασίου. Θεωρώ ότι πρέπει εμείς όλοι που νοιαζόμαστε, να συνεχίσουμε και κάτω απ' αυτές τις συνθήκες να στηρίζουμε το θεσμό τους.

Στο χώρο μας, στον καλλιτεχνικό χώρο υπάρχει μια κακοδαιμονία. Εμείς οι καλλιτέχνες φαίνεται δεν ασχολούμαστε με την «υψηλή πολιτική καριέρα». Ίσως η φύση της δουλειάς μας δεν προϊδεάζει τέτοιου τύπου ενδιαφέροντα, με αποτέλεσμα κάθε φορά που συνομιλούμε με την ηγεσία των Υπουργείων απέναντί μας να συναντάμε πολιτικούς και κυβερνητικά στελέχη, κανένας εκ των οποίων δεν προέρχεται από την καλλιτεχνική οικογένεια. Είναι πάντα άλλων ειδικοτήτων όπως νομικοί, χημικοί μηχανικοί, πολιτικοί μηχανικοί, διοίκησης επιχειρήσεων κ.ά. τους οποίους πρέπει πάντα να πείθουμε για το αυτονόητο της αναγκαιότητας της Τέχνης, και ειδικότερα της Αισθητικής Αγωγής. Τα Καλλιτεχνικά Σχολεία δυστυχώς δε στηρίζονται και από ορισμένους άλλους φορείς όπως καλλιτεχνικές οργανώσεις, πολιτικά κόμματα, από τα οποία θα περιμέναμε μια ιδιαίτερη στήριξη, γιατί έχουν λαθεμένες απόψεις περί αποκλειστικής, μαζικής Αισθητικής Αγωγής, και που θεωρούν ότι τα σχολεία αυτά έρχονται σε αντίθεση με την εκπαιδευτική τους πολιτική, ενώ η πραγματικότητα τους διαψεύδει.

Είναι διαφορετική η δημόσια εκπαίδευση των ταλέντων, από την Αισθητική Αγωγή για όλους. Η ύπαρξη των Καλλιτεχνικών Σχολείων, για παράδειγμα, δεν θα καταργήσει το μάθημα των Εικαστικών, όπως η ύπαρξη των σαράντα τριών Μουσικών Σχολείων δεν κατήργησε αλλά αντιθέτως ενίσχυσε το μάθημα της Μουσικής στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Σ' αυτά τα σχολεία πρέπει να γίνουν ακόμη πολλά. Πρέπει να συνταχθούν Αναλυτικά Προγράμματα για τα 158 καλλιτεχνικά μαθήματα που αναπτύσσονται στις τρεις τους κατευθύνσεις (Εικαστικά, Χορός και Θέατρο - Κινηματογράφος), στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο, γιατί μέχρι σήμερα έχουν συνταχθεί μόνο σύντομες διδακτικές οδηγίες. Πρέπει να δημιουργηθούν σύγχρονα διδακτικά υλικά όπως cd, cd-rom, video, κτλ., και να συγγραφούν διδακτικά πακέτα.Ελπίζουμε όλα αυτά να ενταχτούν στα προγράμματα του Ε.Σ.Π.Α

Προτείνεται ακόμη η ίδρυση ενός αριθμού Καλλιτεχνικών Ολοήμερων Δημοτικών Σχολείων, όπου στην μεσημβρινή ζώνη να διδάσκονται τα Εικαστικά, το Θέατρο, ο Κινηματογράφος, ο Χορός, η Λογοτεχνία ως εργαστήρι δημιουργικής γραφής, και η Μουσική, παράλληλα πάντα με τη διάχυση και την ενίσχυση των Καλών Τεχνών στα υπόλοιπα Δημοτικά σχολεία.

Σήμερα τα Ολοήμερα Δημοτικά Σχολεία κατηγορούνται ως «παιδοφυλακτήρια», και η ενίσχυση της καλλιτεχνικής αγωγής σε ορισμένα από αυτά θα δώσει ιδιαίτερες προοπτικές και δυνατότητες στα ταλαντούχα παιδιά από μικρή ηλικία, θα δώσει νόημα και εφαρμογή στη διαθεματικότητα στην εκπαίδευση, θα γίνει φυτώριο των καλών τεχνών και θα υπάρχει συνέχεια με τα Καλλιτεχνικά Γυμνάσια και Λύκεια. Για τα Καλλιτεχνικά Σχολεία πρέπει να χτιστούν μελετημένα και λειτουργικά κτήρια, να λυθεί το πρόβλημα των ωρομισθίων, να ενισχυθεί η χρηματοδότησή τους, να αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός τους. Τα τρία σχολεία που λειτουργούν έχουν εξαιρετικά αποτελέσματα και διεθνείς επιτυχίες. Δεν έχει κανείς παρά να τα επισκεφτεί για να διαπιστώσει ότι εκεί η εκπαίδευση γίνεται πράξη με τον καλύτερο τρόπο. Εκεί οι εκπαιδευτικοί, όχι μόνο των καλλιτεχνικών αλλά όλων των ειδικοτήτων, αφιερώνουν ακόμη και τον ελεύθερο χρόνο τους για να προετοιμάσουν συνθετικές εργασίες, εκθέσεις, εκδηλώσεις και να διαμορφώσουν με τους μαθητές τους ένα σχολείο προοδευτικό, ανοιχτό στην τέχνη και στην κοινωνία.

Δρ Γιώργος Σιγάλας, Εικαστικός, Σύμβουλος Καλλιτεχνικών Μαθημάτων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου